Qəzəbin kökü nədir?

Bu sual mənə tez-tez verilir. Deyirəm: qəzəbin kökü çox vaxt insanın özünü böyük, digərlərini isə kiçik saymasındadır. Başqa sözlə, qəzəb çox zaman təkəbbürdən doğur.

Məsələn, evə daxil oluram, görürəm ki bir şey mənim istədiyim kimi deyil, başqa cür düzülüb. Dərhal reaksiya verirəm: “Niyə bu belədir? Kim dəyişib? Kim icazə verib?” Bu nə deməkdir? Artıq nəzarəti itirdiyim hissi məndə əsəb və qəzəb doğurur. Əslində, əsəbləşməyimin səbəbi odur ki, mənim istəklərimə qarşı çıxılıb. Bu isə mənim daxilimdəki təkəbbürün əlamətidir. Yəni düşünürəm ki, hər şey mənim istədiyim kimi olmalıdır.

Bəzən insanlara belə bir misal verirəm: Deyək ki, sizin bir həyat yoldaşınız və üç uşağınız var. Bu ailədə siz cəmi beşdə bir paya sahibsiniz. Belə olan halda hər şeyi təkbaşına idarə edə bilməzsiniz. Ailə — ortaq idarə olunan bir müəssisədir. Hamının fikri, hüququ və hissi nəzərə alınmalıdır.

Məsumlarımız da bu həqiqəti çox gözəl ifadə ediblər: “İnsandakı qəzəbin çoxu təkəbbürdən qaynaqlanır.”

Təkəbbür insanın özünü başqalarından üstün görməsidir. “Mən həyat yoldaşımın üzərinə qışqıra bilərəm. Mən qonşuma əsəbləşə bilərəm.” Niyə? Çünki içimdə özümü üstün mövqedə hiss edirəm və bu davranışa özümə haqq tanıyıram. Amma qarşımdakı insana bu haqqı vermirəm.

Bax, bu — təkəbbürdür. Və qəzəbin əsas qapısı da məhz buradan açılır.

Allah Təala bu həqiqəti Qurani-Kərimdə belə açıqlayır:

> “Yer üzündə haqsız yerə təkəbbür göstərənləri ayələrimdən uzaqlaşdıracağam. Onlar bütün ayələri görsələr də, iman etməzlər. Haqq yolu görsələr, onu yol bilməzlər; əksinə, azğınlıq yolunu görsələr, onu yol seçərlər. Bu, onların ayələrimizi yalan saymalarına və onlardan xəbərsiz olmalarına görədir.”

(Ə’raf surəsi, 146)

Bu ayə göstərir ki, təkəbbür – insanın qəlbindəki ən təhlükəli düşməndir. O, həm imanı, həm əxlaqı, həm də ailə münasibətlərini məhv edə bilər.