Hicri tarixinin birinci əsrinin sonuna qədər Quranın yeganə oxunma yolu eşitməklə olubÇox Quran qariləri və hafizləri özlərindən əvvəlki mühüm şəxsiyyətlərdən sinədənsinəyə Quranın mətnini almış və özündən sonraya ötürmüşlərƏn məşhur qarilərin əsl sənədi İslam Peyğəmbərinə (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləmvə İmam Əliyə (əleyhissalamçatırBu uzun müddətdə çox məşhur qarilər meydana çıxdılar kisonradan onların özləri Quranın səhih oxunması üçün meyar oldular.

Hicri qəməri əsrinin birinci yarısında qeyriərəblərin müsəlman olmaları getdikcə Quran kəlmələrində müəyyən əlamət və nişanələrin olması məsələsini qabardırHəmin illərdə İmam Əlinin (əleyhissalamşagirdlərindən ƏbulƏsvəd Duəli adlı bir nəfər Quranın hərflərinə əlamət qoyulması məsələsini öhdəsinə alırObu işi çox diqqət və məsuliyyətlə başa çatdırırƏbulƏvəd Duəli ( oməşhur Quran qarilərindən biri olub), Quran qiraətinə tam şəkildə vaqifərəb ədəbiyyatına çox yaxşı bələd olubO həmin şəxsdir kiİmam Əlinin (əleyhissalamişarəsi ilə ərəb qramatikasında nəhv elminin əsasını qoymuşdur.[1]    Bundan əlavəonun Qurana əlamətlər qoyması Quran qariləri və hafizlərinin nəzərindən də kənarda qalmamışdırBu da həmin mövzuda Quran kəlmələrinin təhrif olunması haqqında hər cür ehtimalın qarşısını alırƏbulƏsvədin Qurana qoyduğu əlamətlər qeyrimüsəlmanların dərdinə yarasa dahələ də məşhur ərəb qariləri və hafizlər öz məşhur ustadlarından öyrəndikləri qiraətlər əsasında Quranı tilavət edirdilərNecə kitarixdə hər qarinin öz məşhur ustadına istinad etməsi müşahidə olunurBəzi qarilər öz qiraətlərini İslam Peyğəmbərinə (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləmvə İmam Əliyə (əleyhissalamqədər istinad edirdilər.

Əlbəttəbəzi qiraətlərin sənədləri digərlərinə nisbət daha çox etibarlı sayılırMəsələnQuranın məhşur qari Həfsin Asimdən olan qiraəti şiə qiraətinə daha çox uyğundur.

Əbul-Əsvədin başladığı nişanə qoymaq mövzusu sonrakı əsrlərdə daha önəmlə dvam etdirilir və getdikcə daha müasir nişanələrdənhamının qəti şəkildə qəbul etdiyi əlamətlərdən istfadə olunurBu gün artıq Quran hərflərinin əlamətləri ən müasir yollarla həll olunubMəsələnsukuntəşdidmədd və s..işarələr bütün bu mövzuya əlavə olunub.[2]

Sinədənsinəyə keçib bizə çatan məşhur və mütəvatir (dalbadalnəql olunmuş qirati ƏhliBeyt (əleyhissalamdə qəbul edirRəvayətlərdən birində oxuyuruq kiİmam Sadiq (əleyhissalamsəhabələrdən birinə buyurdu: “ Quranı camaat oxuyan kimi oxu!”Rəvayətin əsl mətni belədirSalib Əbu Səlimə nəql edir kimən gördüm kibir nəfər Quranıİmam Sadiqə (əleyhissalamcamaat arasında məşhur olmayan qiraətlə oxuyurİmam Sadiq (əleyhissalambuyurdu: “Belə qiraətdən çəkinCamaat necə oxuyursasən də o cür oxu!…”[3]

BeləlikləQuranın mətni tarix boyu sinədənsinəyəəlbəəl və nəsilbənəsil keçərək bizlərə çatmışdırBuna görə dəİslamın ilk əvvəllərindən xalq arasında həmişə Quran qariləri və hafizləri olmuşonların xalq arasında xüsusi məqamları olmuşdurQuranbu günkü halında olduğu kimi İslam Peyğəmbərinin (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləmzamanından bu günə kimi müsəlmanlar arasında tilavət və qiraət olunmuşamma Quran yazılan zaman ərəb xəttinin təzə olmasınöqtələri və əlamətləri olmamasımüxtəlif ərəb qəbiləsi ləhcələrinin mövcudluğubəzi qarilərin şəxsi səliqələrivə s..el arasında olan məşhur Quran qiraətinə təsir göstərməmişdirtəkcə bəzi şəxsi qiraətlərdə şəxsi nəzəriyyələr verilmişdir kio da müsəlman cəmiyyətləri tərəfindən qəbul olunmamışdırRəvayətlərdə gəlmiş məşhur qiraətdən məqsəd isə tarix boyu müsəlman cəmiyyətləri arasında məşhur qarilər və hafizlər tərəfindən oxunmuş Quran qiraətləridirHəmçininAsimin qiraətinin daha məşhur olması bir daha onu sübut edir kitarix boyu xalq arasında onun qiraəti daha yayılmış və indiki qiraətlə daha uyğun olmuşdur.[4]

Əlbəttəxəttatlar və gözəl xətlə yazı yazanlar hicri qəməri tarixi ilə dördüncü əsrin axırlarına kimi Quranı kufi xətti ilə yazırdılarAmmabeşinci əsrin əvvəlində nəsx xətti kufi xəttini əvəz edir və o gündən bu günə qədər Quranın bütün nöqtələri və əlamətləri olduğu kimi qalmaqdadır.[5]


[1] Böyük İslami ensklapediyac.5; səh.182, 190, “ƏbulƏsvəd girişi”; Quran elmləriMəhəmməd Hadi Mərifətsəh.172, 173, ƏtTəmhid müoəssisəsi.

[2] Quran elmlərisəh.170, 175

[3] Quranın prsixoloji təfsiriƏli Əkbər Babai və başqalarısəh.72, Univeristet və dini elm mərkəzinin birgə təhqiqic.1; qum, 1379 şəmsi